Wolfi A. Mozart - muzyka uosobiajÂąca PiĂŞkno

[Mozart]

Idomeneo, re di Creta

Jak na wielkÂą operĂŞ przystaÂło (Idomeneo jest XVIII-wiecznÂą operÂą seria i prekursorem wielkiej francuskiej opery historycznej Grand opĂŠra) - jej partytura zawiera muzykĂŞ baletowÂą.

Gardiner: http://www.youtube.com/watch?v=DgiRTCaPwG8

Boskovsky:
http://www.youtube.com/watch?v=VOnKvR3rFkg
http://www.youtube.com/watch?v=7k7fF8KfkTQ

[Mozart]

O Idomeneo (libretto: Giambattista Varesco na podstawie tekstu Antoine Danchet’a) napisano wiele opracowaĂą, pisaliÂśmy o niej takÂże na forum.  KomponujÂąc tÂą operĂŞ na karnawaÂł w Monachium (styczeĂą 1781), Mozart byÂł w niezwykÂłym twĂłrczym transie. InteresowaÂł go tylko Idomeneo. PrzykÂładaÂł ogromnÂą wagĂŞ do libretta (liczyÂł nawet dÂźwiĂŞczne gÂłoski), mocno ingerowaÂł w pracĂŞ Varesco, zawsze stawiaÂł na swoim (salzburski librecista geniuszem nie byÂł).

Co zwraca uwagĂŞ? Bardzo duÂża rola orkiestry z 4 rogami i 3 puzonami  (Mozart dysponowaÂł na dworze elektora najlepszÂą orkiestrÂą Europy), partia orkiestrowa jest niezwykle dopracowana (za kaÂżdym razem odkrywamy jakiÂś niesÂłyszany wczeÂśniej instrumentacyjny szczegó³) i potraktowana bardzo symfonicznie - mamy wielkÂą iloœÌ recytatywĂłw z orkiestrÂą. Arcyciekawe sÂą eksperymenty harmoniczne – choĂŚby w sÂłynnym kwartecie z III aktu (mistrzowska polifonia gÂłosĂłw) czy w introdukcji do arii Arbace (nieistotnej z punktu widzenia akcji – muzycznie jednak bezcennej).

W centrum tej opery stojÂą jednak potĂŞÂżne chĂłry. To prawdziwie CHÓRALNA OPERA, a wielkie wokalne sceny sÂą zapowiedziÂą najbardziej  pÂłomiennych chĂłrĂłw XIX wieku w operze. ChĂłr jest tu traktowany jako zbiorowy BOHATER – a Mozart zapewniÂł mu takÂże w partyturze rolĂŞ w peÂłni autonomicznÂą.

Muzycznie zatem - Âświetnie zarysowany dramat. NiewÂątpliwie opera jest ukÂłonem w stronĂŞ Glucka. Ale przewyÂższa dzieÂła tego dÂźwiĂŞkowego dramaturga – jest jeszcze bardziej "wyzwolona" (wyzwolona takÂże spod nowych reguÂł narzuconych przez Glucka), w dodatku w rozbudowanych ariach Wolfgang hoÂłduje stylowi wÂłoskiemu (antytezie stylu Glucka). Mozart dokonuje wiĂŞc SYNTEZY, tworzy najlepszÂą operĂŞ seria, stanowiÂącÂą ukoronowanie gatunku.

Sam Gluck, najwiĂŞkszy rewolucjonista opery w XVIII wieku, byÂł pod wraÂżeniem (II wersja – wiedeĂąska).

[Mozart]

MogĂŞ Wam zdradziĂŚ mĂłj ulubiony fragment Idomeneo.

JesteÂśmy w akcie III.
Monumentalny chór Oh voto tremando! i przeszywaj±cy okrzyk, który Idomeneo wznosi ku niebu. Po wielkiej scenie chóralnej nastêpuje modlitwa króla (w formie cavatiny). Nieco pó¼niej s³yszymy dobiegaj±cy zza sceny g³os Neptuna (nowatorski "recytatyw", tak dyskutowany przez Mozarta w listach do ojca), przy akompaniamencie puzonów obwieszczaj±cy, ¿e mi³o¶æ zwyciê¿y³a. Koniec dramatu króla i jego syna nie oznacza jednak pomy¶lnego rozwi±zania dla Elektry. Wyrok Neptuna jest dla niej nieub³agany, nie po¶lubi ona Idamantesa i ¶piewaj±c przera¿aj±c± ARIÊ OB£ÊDU z wielk± introdukcj± (i niebywa³ymi kontrastami dynamicznymi) rzuca siê w przepa¶æ/przebija siê sztyletem. W jej koloraturach jest co¶ z Królowej Nocy - tragizm Elektry zarysowany jest jednak jeszcze dobitniej. Przedziwna mieszanina ¶miechu, rozpaczy, nienawi¶ci...

Wszystko w tej operze podniesione jest do ktĂłrejÂś potĂŞgi. Wykres ekspresji od czasu Eks(t) ma postaĂŚ wykÂładniczÂą.

[Bodek1]

Obejrza³em wczoraj inscenizacjê "Idomeneo" z Salzburga. W zasadzie nie by³em mi³oœnikiem opery, ale ta mnie urzek³a - szczególnie partie chóralne, piêkna polifonia w 4g³osie solistów - nasycenie harmoniczne, bogactwo wspó³brzmieù (w celu oddania dramatyzmu sytuacji), wspania³a orkiestra...i jeszcze ten mora³ z tego dzie³a: by zapanowa³ pokój, mi³oœÌ nawet pomiêdzy najwiêkszymi wrogami...Co prawda scenografia by³a b. skromna (mog³a byÌ bardziej bajkowa) - ale za to mo¿na siê by³o w ca³oœci daÌ poch³on¹Ì czarowi muzyki...

[fille007]

Nieco póŸniej s³yszymy dobiegaj¹cy zza sceny g³os Neptuna (nowatorski "recytatyw", tak dyskutowany przez Mozarta w listach do ojca), przy akompaniamencie puzonów obwieszczaj¹cy, ¿e mi³oœÌ zwyciê¿y³a.

Leopold Mozart nie szczĂŞdziÂł "dobrych rad" Wolfiemu pochÂłoniĂŞtemu pracÂą nad KV 366. Oto co napisaÂł do syna w liÂście z 11 XII 1780:

Ich empfehle dir Bey deiner Arbeit nicht einzig und allein fĂźr das musikalische, sondern auch fĂźr das ohnmusikalische Publikum zu denken, - du weist, es sind 100 ohnwissende gegen 10 wahre Kenner; - vergiss also das sogenannte 'populare' nicht, das auch die langen Ohren kitzelt.
(RadzĂŞ Ci, abyÂś podczas pracy myÂślaÂł nie tylko o muzykalnej, ale rĂłwnieÂż o niemuzykalnej publicznoÂści. Wiesz przecieÂż, Âże na 10 prawdziwych znawcĂłw przypada 100 ignorantĂłw; - nie zapominaj w swej twĂłrczoÂści o tym, co "popularne" i co Âłaskocze "dÂługie uszy" *).

*Chodzi o publicznoœÌ, która nie szuka w muzyce g³êbszych doznaù, tylko odbiera j¹ bardzo powierzchownie.

OdpowiedÂź Wolfganga z 16 XII 1780 to mistrzostwo Âświata:

[...] Wegen dem sogenannten 'populare' sorgen Sie nichts, denn in meiner Oper ist Musik fĂźr aller Gattung Leute, ausgenommen fĂźr lange Ohren nicht.
(Nie troszcz siĂŞ Ojcze o to, co "popularne", poniewaÂż w mojej operze znajdzie siĂŞ muzyka dla ludzi wszystkich kategorii, z wyjÂątkiem "dÂługouchych"). 

[Mozart]

Wegen dem sogenannten 'populare' sorgen Sie nichts...  Idomeneo to w jakiejÂś mierze wyraz buntu Mozarta - przeciw temu, co populare wÂłaÂśnie...

http://www.youtube.com/watch?v=Es5jUznEdiQ
http://www.youtube.com/watch?v=drq053WsTCs&feature=relmfu
http://www.youtube.com/watch?v=oBof9b6hxAU&feature=relmfu (Verdi nie skomponowaÂłby piĂŞkniejszej i bardziej przekonujÂącej preghierry)
http://www.youtube.com/watch?v=mlwZ6e1etsw&feature=relmfu
[nie znalazÂłem neptunowego recytatywu Ha Vinto Amore w powyÂższym wykonaniu (Gardiner) wiĂŞc uzupeÂłniam innym:
http://www.youtube.com/watch?v=ZRdYNR9Nc88]
http://www.youtube.com/watch?v=1gzc9LBXodE&feature=relmfu

[Mozart]

Co prawda scenografia by³a b. skromna (mog³a byÌ bardziej bajkowa) - ale za to mo¿na siê by³o w ca³oœci daÌ poch³on¹Ì czarowi muzyki...

Polecam wiêc s³ynn¹, pe³n¹ rozmachu inscenizacjê Idomenea z nowojorskiej MET (utrwalona na DVD). Rok 1982. W roli g³ównej: Luciano Pavarotti.
http://www.youtube.com/watch?v=qOcB4FNz-gA

Salzburska wersja z 2006 skupia siĂŞ na symbolice. W skrĂłcie: odbieram jÂą jako doÂśc klarowne rozwaÂżania na temat ludzkoÂści i Âświata jako theatrum mundi, w ktĂłrym ludzie sÂą jedynie marionetkami w rĂŞkach siÂły wyÂższej.

[aro 59]

"Idomeneo"
w inscenizacji  salzburskiej 2006, jest silny nacisk na symbolizm,
ktĂłry nie byÂł jeszcze znany za czasĂłw Mozarta.
Scenografia skrĂłtowa, przez to jest bardziej obrazowa dla wraÂżenia,
scena i stroje mia³y przenieœÌ nas w œwiat wyobraŸni (u mnie to zadzia³a³o)
dopeÂłniajÂąc przeÂżyĂŚ emocjonalnych z opery.

[Aleksias]

MuszĂŞ przyznaĂŚ, Âże pokochaÂłam Idomeneo od pierwszego usÂłyszenia A po poszerzeniu percepcji o bodÂźce wzrokowe mĂłj ÂświeÂży sentyment jeszcze bardziej siĂŞ utrwaliÂł
Nie mog³am niestety ogl¹daÌ spektaklu z Salzburga:( Jednak powetowa³am to sobie wyszukuj¹c ile tylko siê da³o na YT. Do³¹czam siê zatem do g³osu Pata polecaj¹cego inscenizacjê z MET. Urzek³ mnie wspania³y Pavarotti, i inni œpiewacy, oczarowa³a, baœniowa w³aœnie, sceneria.

Oto w wykonaniu Wielkiego Luciano (z chĂłrem w tle) tak wzruszajÂące Accogli, oh re del mar!
http://www.youtube.com/watch?v=9kdBWd8DAXA&feature=endscreen&NR=1

I  fantastyczna Frederica Stade jako oddajÂący siĂŞ w ofierze Idamante. Dramatyczna kulminacja - moment grozy..
http://www.youtube.com/watch?v=bTSM3BL3xJA&feature=relmfu

... i gÂłos z niebios, zsyÂłajÂący uÂłaskawienie: Ha Vinto Amore
http://www.youtube.com/watch?v=UQiYxuoQTf0

Na koniec chĂłr we wspaniaÂłym, jak to u Mozarta, finale:) Tak, chĂłry sÂą tu faktycznie imponujÂąco potĂŞÂżne i piĂŞkne.
http://www.youtube.com/watch?v=O6OF2rmv-Aw

[Aleksias]

ZapomniaÂłam wspomnieĂŚ o niesamowitej Hildegard Behrens w partii Elektry.
PrzeszywajÂące wrĂŞcz wykonanie - ona dosÂłownie popada w szaleĂąstwo i umiera na scenie.
NiezwykÂła ekspresja; wrĂŞcz pisze ktoÂś, Âże jest tu bardziej wagnerowska niÂż mozartowska w wykonaniu, lecz to nie wpÂływa na potĂŞgĂŞ przekazu.
PublicznoœÌ tak¿e oszala³a
http://www.youtube.com/watch?v=CfnYQTl56tQ

NiewÂątpliwie przy pierwszej okazji zapoznam siĂŞ z salzburskÂą wersjÂą. MyÂślĂŞ, Âże teÂż zrobi na mnie wraÂżenie symbolizm, ktĂłry z pewnoÂściÂą ta potĂŞÂżna muzyka moÂże piĂŞknie obrazowaĂŚ.

[Mozart]

Haydna i Mozarta ³¹czy³a w pewnym okresie przynale¿noœÌ do lo¿y masoùskiej (no, Haydn by³ na posiedzeniu lo¿y chyba tylko jeden raz). Nasz bohater skomponowa³ wiele okolicznoœciowych utworów, które wykonywano podczas obrzêdów i posiedzeù wolnomularzy. W wiêkszoœci twórczoœÌ ta stanowi margines muzycznej aktywnoœci Mozarta - kilka utworów jest jednak szczególnie cennych.

Jak wiadomo, Mozart przeobra¿a³ w dŸwiêki symbole masonerii. Do najwa¿niejszych cech tej muzyki nale¿¹: ³ukowania (najczêœciej 2 nuty pod ³ukiem - co symbolizuje ideê solidarnoœci, braterstwa, przyjaŸni), stosowanie tercji, sekst, specyficzna rytmika (rytm punktowy - symbol drogi, która prowadzi³a do pe³nego wtajemniczenia i trzykrotnego pukania do drzwi). Typowo "wolnomularskimi instrumentami" by³y dête drewniane, szczególnie basethorny, klarnety (ukochane przez Wolfganga).

IdeĂŞ wolnomularskie (Mozart, jako bÂądÂź co bÂądÂź przyznajÂący siĂŞ do swej wiary katolik, uwaÂżaÂł je za uniwersalne, ogĂłlnoludzkie - byÂł bowiem wielkim humanistÂą) osiÂągajÂą swe apogeum w Zauberflote. Genialna jest rĂłwnieÂż napisana w 1785 r. Maurerische Trauermusik c-moll KV 477 (uczczono niÂą ÂśmierĂŚ braci-masonĂłw, arystokratĂłw Georga Augusta von Mecklenburg-Strelitz i Franza EsterhĂĄzy von GalĂĄntha).

Jest to dzieÂło z niezwykÂłymi, ÂśmiaÂłymi zmianami harmonicznymi, peÂłne dÂźwiĂŞkowych, masoĂąskich symboli. Wykreowany zostaÂł niezwykÂły, mroczny klimat, ktĂłry pozwala nam przenieœÌ siĂŞ do wiedeĂąskiej loÂży koĂąca XVIII wieku. W swej nowatorskiej myÂśli muzycznej Mozart antycypuje jednak wiek XIX, sÂłychaĂŚ tu fragmenty niczym z Beethovena, a nawet Mahlera (?). Dysponuje smyczkami i poszerzonÂą sekcjÂą dĂŞtÂą - z basethornami i kontrafagotem. (BTW, w pierwszym wykonaniu byĂŚ moÂże wystÂąpiÂł chĂłr mĂŞski). ZwróÌcie uwagĂŞ na finaÂłowy akord. Idea nieÂśmiertelnoÂści, Âżycia wiecznego (por wyÂżej  )?

[Filharmonicy LondyĂąscy] http://www.youtube.com/watch?v=--sDBQuz6DY

[fille007]

Mozarta i Haydna ³¹czy³a te¿ przyjaŸù, która opiera³a siê na wzajemnym szacunku i uznaniu geniuszu. W póŸnych symfoniach Josepha Haydna s³ychaÌ (symfoniczny) wp³yw Wolfganga (a w I czêœci Adagio - Allegro con spirito jedenastej z dwunastu "Symfonii Londyùskich" Es-dur Hob I/103 Haydn cytuje tak¿e I czêœÌ Adagio "symfonicznej" sonaty fortepianowej na cztery rêce F-dur KV 497). Jaka szkoda, ¿e razem nie mogli wyruszyÌ na podbój Londynu...

Wolfgang Amadeusz dedykowaÂł Haydnowi - "Mistrzowi, ktĂłry pokazaÂł mu sztukĂŞ pisania kwartetĂłw" 6 kwartetĂłw smyczkowych: G-dur KV 387, d-moll KV 421, Es-dur KV 428, B-dur KV 458, A-dur KV 464 I C-dur KV 465.
Kwartety te byÂły (jak napisaÂł Mozart w dedykacji) il frutto d'una longa e laboriosa fatica (owocem dÂługiego i mozolnego wysiÂłku - trochĂŞ ciĂŞÂżko w to uwierzyĂŚ, ale wierzymy Maestro Mozartowi na sÂłowo  )

[Mozart]

Kwartety te byÂły (jak napisaÂł Mozart w dedykacji) il frutto d'una longa e laboriosa fatica (owocem dÂługiego i mozolnego wysiÂłku - trochĂŞ ciĂŞÂżko w to uwierzyĂŚ, ale wierzymy Maestro Mozartowi na sÂłowo  )

Nie widziaÂłem rĂŞkopisĂłw, ale ponoĂŚ faktycznie - aÂż roi siĂŞ od skreÂśleĂą i poprawek. Wolfgang staraÂł siĂŞ jak tylko potrafiÂł. W koĂącu Haydn jest twĂłrcÂą tej formy (klasycznego kwartetu smyczkowego) i doprowadziÂł jÂą do mistrzostwa.

Masz racjĂŞ Kasiu... Kto wie, ile arcydzieÂł dostarczyÂłaby nam londyĂąska podró¿ Mozarta. Propozycja zostaÂła odrzucona, niestety. Haydn to jednak miaÂł nosa do interesĂłw. 

A propos Muzyki ÂżaÂłobnej KV 477 - http://www.youtube.com/watch?v=w1JusRDgRDA
Rekonstrukcja; Herreweghe.

[Aleksias]

Faktycznie muzyka tajemnicza, tchnÂąca atmosferÂą misteriĂłw - niemal widaĂŚ korowĂłd ciemnych postaci w dÂługich szatach, sunÂących powoli mrocznym korytarzem, w blasku pochodni... GÂłosy chĂłru przydajÂą utworowi jeszcze wiĂŞcej nastrojowoÂści.
A ten ostatni akord - tak, zamiast zstêpowaÌ w dó³, stawiaj¹c ostateczn¹, fina³ow¹ kropkê, wzbija siê w górê, rozprasza niczym nag³y promieù œwiat³a...

Haydn masonem by³ chyba raczej tylko nominalnie? Panowie chêtnie razem muzykowali, czerpali od siebie natchnienie i inspiracjê, jednak Haydn nie stworzy³ ¿adnych masoùskich utworów. Wolfi, wolny, niepokorny duch, musia³ bardzo pozytywnie odbieraÌ wolnomularskie idee: równoœÌ stanów wobec braterstwa dusz, doskonalenie siê, praca dla dobra ludzkoœci...

Nastrojowe jest takÂże Adagio KV 411, oczywiÂście na 2 klarnety i 3 basethorny, przeznaczone na uroczystÂą introdukcjĂŞ rytuaÂłu LoÂży
http://www.youtube.com/watch?v=NPX6UxUUWkQ

[Mozart]

Haydn zwi¹zany by³ z lo¿¹ Zur wahren Eintracht, ale faktycznie epizodycznie, by³ na zebraniu 11 lutego 1785 r. W tym czasie w Wiedniu przebywa³ ojciec Mozarta, Leopold - który, notabene, równie¿ raz odwiedzi³ t¹ lo¿ê.

Basethornowe Adagia s¹ genialne. Mo¿na w nich odnaleŸÌ masoùski œwiat ze wszystkimi jego symbolami.
Oto kolejne, KV 410: http://www.youtube.com/watch?v=09L6FjuCM7A

A oto 2-czêœciowa kantata DIE MAURERFREUDE (RadoœÌ wolnomularzy) KV 471 na tenor, chór mêski i orkiestrê. Kompozycja typowo okolicznoœciowa.
http://www.youtube.com/watch?v=scSHRaIYv5A

Tym utworem (w postaci pieÂśni na tenor, chĂłr i organy) otwarto posiedzenie loÂży (Zerfliesset heut', geliebte Brueder KV 483):
http://www.youtube.com/watch?v=3ORIjtwGWKE

a ten  - wykonano na koniec (Ihr unsere neuen Leiter KV484).
http://www.youtube.com/watch?v=GouEDhpWpmQ

BTW - dziÂś jest rocznica premiery muzyki do Thamosa, KrĂłla Egiptu KV 345 (4 kwietnia 1774 r., poczÂątkowe chĂłry wykonano w Wiedniu). Ta kompozycja kojarzy mi siĂŞ zawsze z mozartowskimi (póŸniejszymi) zwiÂązkami z masoneriÂą. Wydaje mi siĂŞ, Âże kiedyÂś juÂż jÂą tu wspomniano. SÂłychaĂŚ w niej i Zauberflote, i scenĂŞ Komandora z Giovanniego (znaleÂźliÂście ten fragment?  ).

http://www.youtube.com/watch?v=8xJKsLCxG8k
itd.