Jedn± z najznakomitszych pie¶ni deklamacyjnych jest
Der Tod und das Mädchen (
¦mieræ i dziewczyna) D 531 (op. 7 nr 3). Schubert skomponowa³ j± w 1817 roku do tekstu Matthiasa Claudiusa, niemieckiego poety z prze³omu XVIII i XIX w.
Udowadnia, ¿e m³ody kompozytor znakomicie potrafi³ wykorzystaæ d¼wiêczno¶æ jêzyka, po³±czyæ akcenty wyrazowe z lini± melodyczn± dzie³a i jego parti± fortepianu.
Pie¶ñ rozpoczyna siê swoistym fortepianowym wstêpem - o¶mioma g³uchymi akordami (
mäßig - umiarkowanie) w d-moll i najni¿szej dynamice, które kreuj± nastrój utworu - wskazuj± na dominacjê nuty dramatycznej. Antycypuj± one równie¿ temat ¦mierci, który staje siê jakby tematem zasadniczym dzie³a.
Rozpoczyna siê dialog Dziewczyny ze ¦mierci±. Najpierw s³yszymy przera¿ony g³os Dziewczyny, która pragnie unikn±æ spotkania ze zjaw±, nazwan± Knochenmann - jest przecie¿ jeszcze m³oda, nieprzygotowana na ¶mieræ. Ta dramatyczna wizja otrzymuje u Schuberta bardzo ekspresyjn± szatê muzyczn± - tempo staje siê szybsze (
etwas geschwinder), uwagê zwraca synkopowany akompaniament fortepianu (akordy raz w lewej, raz w prawej rêce) przy wznosz±cej siê chromatyce, osi±gaj±cy crescendo na s³owach 'Ich bin noch jung!'. Jak pogodziæ ¶mieræ z m³odo¶ci±…?
Ostatnim wyrazem rozpaczy jest pro¶ba 'Und rühre mich nicht an', powtórzona dwukrotnie przy os³abieniu dynamiczno-agogicznym, odzwierciedlaj±cym s³abn±c±, lecz do a¿ utraty si³ wzbraniaj±c± siê Dziewczynê. Wieñcz±ce t± czê¶æ pianissimo i fermata symbolizowaæ mog± moment ¶mierci, ów metafizyczny i fascynuj±cy romantyczn± wyobra¼niê akt przej¶cia.
Ostatnie s³owo nale¿y do personifikacji ¦mierci - pe³nej spokoju, choæ nieub³aganej. Powraca znany nam ju¿ temat ze wstêpu (i I tempo). Jej partia jest w³a¶ciwie muzyczn± deklamacj± (kr±¿y wokó³ nuty D; w zwi±zku z tym - niezwyk³y wrêcz efekt wywo³uje krok opadaj±cy na koñcu frazy) przy chora³owym, akordowym akompaniamencie fortepianu. Ten muzyczny spokój budzi w nas na pocz±tku grozê - w wyniku modulacji nastrój siê jednak rozja¶nia. ¦mieræ przedstawia siebie jako przyjació³kê, a wspomniane przej¶cie ma byæ spokojnym snem w jej ramionach. Szczególn± uwagê zwracaj± s³owa 'Ich bin nicht wild' i wypowiedziana na 1 nucie (F) samog³oska "I" (przy bardzo wolnym tempie) - poprzez ten d¼wiêkowy efekt ¦mieræ staje siê ciep³±, troskliw±, godn± zaufania opiekunk±, nie za¶ - upior± zjaw±.
Pie¶ñ koñczy fortepian w atmosferze romantycznego uniesienia w tonacji durowej (powtórzenie g³ównego tematu w D-dur); wyd¼wiêk utworu jest zatem pozytywny, niesie nadziejê.
http://www.youtube.com/watch?v=QQ1t0OCXh78Partia fortepianu tej pie¶ni sta³a siê tematem wariacyjnych przekszta³ceñ w II czê¶ci (Andante con moto) skomponowanego 7 lat pó¼niej kwartetu smyczkowego d-moll D 810, jednego z najciekawszych dzie³ kameralnych romantyzmu.
Warto przy tej okazji wspomnieæ pie¶ñ '
Vom Tode' – 'O ¶mierci'
Beethovena z cyklu 6 jego pie¶ni do s³ów Gellerta. Pie¶ñ Beethovena równie¿ ujêta jest w formie muzycznej deklamacji, nastrój obu miniatur jest podobny.
http://www.youtube.com/watch?v=ThWVko3ZN1A---
A ja twierdzê, ¿e emocje z pie¶ni zosta³y jeszcze spotêgowane w tym smyczkowym Andante; a ogromna ekspresja drzemie w ka¿dym ogniwie tego… demonicznego kwartetu.
