JednÂą z najznakomitszych pieÂśni deklamacyjnych jest
Der Tod und das Mädchen (
ÂŚmierĂŚ i dziewczyna) D 531 (op. 7 nr 3). Schubert skomponowaÂł jÂą w 1817 roku do tekstu Matthiasa Claudiusa, niemieckiego poety z przeÂłomu XVIII i XIX w.
Udowadnia, ¿e m³ody kompozytor znakomicie potrafi³ wykorzystaÌ dŸwiêcznoœÌ jêzyka, po³¹czyÌ akcenty wyrazowe z lini¹ melodyczn¹ dzie³a i jego parti¹ fortepianu.
Pieœù rozpoczyna siê swoistym fortepianowym wstêpem - oœmioma g³uchymi akordami (
mäĂig - umiarkowanie) w d-moll i najniÂższej dynamice, ktĂłre kreujÂą nastrĂłj utworu - wskazujÂą na dominacjĂŞ nuty dramatycznej. AntycypujÂą one rĂłwnieÂż temat ÂŚmierci, ktĂłry staje siĂŞ jakby tematem zasadniczym dzieÂła.
Rozpoczyna siê dialog Dziewczyny ze Œmierci¹. Najpierw s³yszymy przera¿ony g³os Dziewczyny, która pragnie unikn¹Ì spotkania ze zjaw¹, nazwan¹ Knochenmann - jest przecie¿ jeszcze m³oda, nieprzygotowana na œmierÌ. Ta dramatyczna wizja otrzymuje u Schuberta bardzo ekspresyjn¹ szatê muzyczn¹ - tempo staje siê szybsze (
etwas geschwinder), uwagĂŞ zwraca synkopowany akompaniament fortepianu (akordy raz w lewej, raz w prawej rĂŞce) przy wznoszÂącej siĂŞ chromatyce, osiÂągajÂący crescendo na sÂłowach 'Ich bin noch jung!'. Jak pogodziĂŚ ÂśmierĂŚ z mÂłodoÂściÂą…?
Ostatnim wyrazem rozpaczy jest proœba 'Und rßhre mich nicht an', powtórzona dwukrotnie przy os³abieniu dynamiczno-agogicznym, odzwierciedlaj¹cym s³abn¹c¹, lecz do a¿ utraty si³ wzbraniaj¹c¹ siê Dziewczynê. Wieùcz¹ce t¹ czêœÌ pianissimo i fermata symbolizowaÌ mog¹ moment œmierci, ów metafizyczny i fascynuj¹cy romantyczn¹ wyobraŸniê akt przejœcia.
Ostatnie s³owo nale¿y do personifikacji Œmierci - pe³nej spokoju, choÌ nieub³aganej. Powraca znany nam ju¿ temat ze wstêpu (i I tempo). Jej partia jest w³aœciwie muzyczn¹ deklamacj¹ (kr¹¿y wokó³ nuty D; w zwi¹zku z tym - niezwyk³y wrêcz efekt wywo³uje krok opadaj¹cy na koùcu frazy) przy chora³owym, akordowym akompaniamencie fortepianu. Ten muzyczny spokój budzi w nas na pocz¹tku grozê - w wyniku modulacji nastrój siê jednak rozjaœnia. ŒmierÌ przedstawia siebie jako przyjació³kê, a wspomniane przejœcie ma byÌ spokojnym snem w jej ramionach. Szczególn¹ uwagê zwracaj¹ s³owa 'Ich bin nicht wild' i wypowiedziana na 1 nucie (F) samog³oska "I" (przy bardzo wolnym tempie) - poprzez ten dŸwiêkowy efekt ŒmierÌ staje siê ciep³¹, troskliw¹, godn¹ zaufania opiekunk¹, nie zaœ - upior¹ zjaw¹.
Pieœù koùczy fortepian w atmosferze romantycznego uniesienia w tonacji durowej (powtórzenie g³ównego tematu w D-dur); wydŸwiêk utworu jest zatem pozytywny, niesie nadziejê.
http://www.youtube.com/watch?v=QQ1t0OCXh78Partia fortepianu tej pieœni sta³a siê tematem wariacyjnych przekszta³ceù w II czêœci (Andante con moto) skomponowanego 7 lat póŸniej kwartetu smyczkowego d-moll D 810, jednego z najciekawszych dzie³ kameralnych romantyzmu.
Warto przy tej okazji wspomnieÌ pieœù '
Vom Tode' – 'O Âśmierci'
Beethovena z cyklu 6 jego pieœni do s³ów Gellerta. Pieœù Beethovena równie¿ ujêta jest w formie muzycznej deklamacji, nastrój obu miniatur jest podobny.
http://www.youtube.com/watch?v=ThWVko3ZN1A---
A ja twierdzĂŞ, Âże emocje z pieÂśni zostaÂły jeszcze spotĂŞgowane w tym smyczkowym Andante; a ogromna ekspresja drzemie w kaÂżdym ogniwie tego… demonicznego kwartetu.
