Opera
Wozzeck jest jednym z najwiêkszych XX-wiecznych osi±gniêæ w tym gatunku. Berg stworzy³ muzykê zasadniczo atonaln± (lecz nie dodekafoniczn±), zarazem dziêki swoistym lajtmotywom i charakterystycznemu kolorytowi instrumentacyjnemu i harmonicznemu towarzysz±cemu poszczególnym postaciom sprawia, ¿e jest ona stosunkowo ³atwostrawna. Kompozytor osi±gn±³ niezwyk³± kondensacjê tre¶ci i napiêcia dziêki u¿yciu kunsztownych quasi-tradycyjnych form: w I akcie scena I jest suit±, scena II - rapsodi± z 3-zwrotkow± piosenk±, scena III - marszem wojskowym i ko³ysank±, scena IV (rozmowa doktora i Wozzecka) - s³ynn± passacagli± z wariacjami, scena V - dalekim echem ronda. Akt II to 5-czê¶ciowa symfonia z fug± w scenie II, za¶ akt III stanowi 6 inwencji.
Libretto napisa³ sam Berg na podstawie dramatu Georga Büchnera, który z kolei swojego
Woyzecka mia³ stworzyæ w oparciu o wydarzenia autentyczne. Ma wyj±tkowo pesymistyczny, postmodernistyczny wyd¼wiêk, dotyka problemu ludzkiej biedy i nêdzy, tragicznej sytuacji jednostki w czasach wyzysku i upadku zasad moralnych. Wielk± sympatiê twórcy wobec jedynej postaci kobiecej - Marii - wyczuwa siê w partyturze, zw³aszcza w dalekim f-moll ko³ysanki, któr± Maria ¶piewa w I akcie.
Jak ju¿ wspomniano, Berg nadawa³ liczbom szczególne, niemal mistyczne znaczenie.
Wozzeck jest tego ¶wietnym przyk³adem - utwór liczy 1927 taktów, po odjêciu 6 pauz generalnych otrzymamy 1921 - w tym roku Berg ukoñczy³ szkic partytury. Liczba 21 odgrywa znacz±c± rolê w poszczególnych scenach - ostatnia liczy 21 taktów, scena z doktorem zawiera 21 wariacji - niektóre s± zaledwie 1-taktowe, za to w metrum 7/4 (a propos magicznej dla kompozytora siódemki).
Wozzeck to wreszcie opus 7...
Nad
Lulu Berg pracowa³ kilka lat i ostatecznie jej nie ukoñczy³. W
Wozzeck konstrukcja dodekafoniczna pojawia siê w posêpnym temacie Doktora,
Lulu mia³a byæ z za³o¿enia w ca³o¶ci skomponowana w oparciu o t± technikê. Wyj±tkowo sugestywna jest seria hrabiny Geschwitz, zawiera bowiem czêsto eksponowany przy pojawianiu siê tej postaci interwa³ kwintowy. Berg - tu ponownie librecista, czerpi±cy tym razem z dzie³ Wedekinda (
Duch ziemi, Puszka Pandory) - stworzy³ jedn± z najbardziej przykuwaj±cych uwagê
femme fatale w dziejach opery.
Dorota Koziñska: "Narracja Bergowskiej
Lulu nie rozwija siê linearnie, tylko zapêtla siê i nawraca: bohaterka, która w prologu pojawia siê na arenie cyrkowej pod symboliczn± postaci± wê¿a, w finale zostaje schwytana w matniê przez swoje wcze¶niejsze ofiary, wcielone teraz w klientów upad³ej nierz±dnicy. Kuba Rozpruwacz, z którego rêki ostatecznie zginie, to zawrócony w skórze monstrum doktor Schön, jedyna prawdziwa mi³o¶æ Lulu, mê¿czyzna o niezbyt czystych intencjach, bo przygarn±wszy nieletni± ulicznicê, rzuca³ j± na ¿er kolejnym samcom, a wreszcie siê jej pozby³. Ta figura zguby wynik³ej ze ¼le ulokowanych uczuæ zamorduje te¿ hrabinê Geschwitz, która jako jedyna zostanie przy Lulu w ¶mierci i poniek±d zbawi j± si³± swej lesbijskiej mi³o¶ci.
Wyd¼wiêk
Lulu Berga – mimo przesuniêcia akcentów – jest równie niejednoznaczny jak w pierwowzorze. Kto tu jest katem, a kto ofiar±? Czy Lulu odzwierciedla z³o ¶wiata, czy raczej pada ofiar± uwolnionych zewsz±d demonów? Czy Lulu w ogóle istnieje? Czy ma jakie¶ imiê, poza onomatopeicznym przydomkiem, przywodz±cym na my¶l paplanie raczkuj±cego dziecka? Czy istniej± pozostali bohaterowie, czy s± tylko emanacjami Lulu, odbitymi jak w zwierciadle obrazami zwierzêcego po¿±dania i innych pierwotnych instynktów? [...] Na niektóre z tych pytañ pró¿no szukaæ odpowiedzi. Inne kryj± siê w muzyce – w zwierciadlanej, u³o¿onej w palindrom strukturze ca³ej partytury, w seriach przypisanych poszczególnym postaciom, a wywiedzionych bez wyj±tku z podstawowego szeregu charakteryzuj±cego sam± Lulu, w ogromnym zró¿nicowaniu i szerokiej autonomii partii wokalnych, w malowaniu nastrojów rytmem, faktur± i barw±, w podkre¶leniu efektu „zmys³owo¶ci” u¿yciem dwóch niecodziennych instrumentów: saksofonu altowego i wykorzystanego po raz pierwszy w muzyce klasycznej wibrafonu." Ów wibrafon, dodajmy, jest instrumentalnym orê¿em g³ównej bohaterki.
Wozzeck &
Lulu, must hear it.
Wozzeck, akt I
https://www.youtube.com/watch?v=OdinmlIdnYw
